Πώς ο Covid-19 επηρέασε τη μετάβαση στην Ψηφιακή Εκπαίδευση.
Εισαγωγή
Ο νέος κορωνοϊός COVID-19 εισέβαλε απροσδόκητα στις ζωές μας και στις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων σε όλο τον κόσμο. Αναμφίβολα, βιώνουμε πρωτόγνωρες καταστάσεις που θα έχουν σημαντικές κοινωνικές, ψυχολογικές και οικονομικές συνέπειες, η έκταση, η ένταση και η διάρκεια των οποίων δεν μπορούν ακόμη να εκτιμηθούν. Την ίδια στιγμή που προσπαθούμε να προστατεύσουμε τη ζωή μας και τις ζωές των συνανθρώπων μας, αναγκαστήκαμε υπό συνθήκες περιορισμού στο σπίτι, να ανταποκριθούμε στους πολλαπλούς ρόλους που έχουμε στο πλαίσιο των σχέσεων και των δραστηριοτήτων μας (οικογένεια, εργασία, εκπαίδευση κ.λπ.). Σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, εκατομμύρια μέλη της εκπαιδευτικής κοινότητας άρχισαν να διδάσκουν μπροστά σε μια οθόνη υπολογιστή, ενώ οι μαθητές τους έπρεπε να μείνουν σπίτι και να παρακολουθήσουν μαθήματα online.
Πώς έγινε αυτή η μετάβαση;
Σύμφωνα με στοιχεία της UNESCO στις 27 Απριλίου 2020, το 91,3% των μαθητών/φοιτητών σε 188 χώρες σε όλο τον κόσμο δεν πήγαν σχολείο/πανεπιστήμιο (UNESCO ISD, 2020). Κατά τη διάρκεια του 1ου Lockdown την άνοιξη του 2020, πολλές χώρες προσπάθησαν να αντιμετωπίσουν τη νέα κατάσταση στο εκπαιδευτικό τους σύστημα με ένα πλέγμα μέτρων που διέφεραν ανάλογα με τις τοπικές και εθνικές ιδιαιτερότητες, το επίπεδο γνώσεων και δεξιοτήτων των δασκάλων, των γονέων και των μαθητών με νέα τεχνολογίες, εξοικείωση με τη φιλοσοφία της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης και εν τέλει πολιτιστικά θέματα και την ιδιοσυγκρασία των κοινωνιών ειδικά σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης.
Η μετάβαση των εκπαιδευτικών συστημάτων στην ΕΕ στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση κατά τη διάρκεια της πανδημίας του κορωνοϊού έχει επισημάνει τα κενά στην ψηφιακή συμμετοχή των μαθητών. Αυτό αναφέρεται, μεταξύ άλλων, στην έκθεση παρακολούθησης εκπαίδευσης και κατάρτισης 2020 που εκπόνησε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τονίστηκε ξανά στην έρευνα του ευρωπαϊκού έργου DigiVET του προγράμματος ERASMUS+, που πραγματοποιήθηκε το 2021.
Πώς αντέδρασαν δάσκαλοι, μαθητές και γονείς;
Οι δάσκαλοι πρέπει να είναι επαγγελματίες με πολλαπλές δεξιότητες για να προσελκύουν μαθητές, σε ατομικές ή μικρές ομάδες και τάξεις. Οι γονείς δεν έχουν αυτά τα χαρακτηριστικά, ούτε έχουν πρόσβαση στη μαθητική ομάδα που συχνά διαχειρίζονται οι δάσκαλοι. Ομοίως, η σχολική κουλτούρα χαρακτηρίζεται από ρουτίνα για τους μαθητές, π.χ. συγκεκριμένη ώρα κάθε μέρα διαλείμματα και ολοκλήρωση ορισμένων δραστηριοτήτων. Δυστυχώς, υπάρχει κίνδυνος να διευρυνθεί το χάσμα μεταξύ των μαθητών κατά την περίοδο της εκπαίδευσης από απόσταση. Ως εκ τούτου, είναι σημαντικό τόσο για τους εκπαιδευτικούς όσο και για τους γονείς να συνεργαστούν για να εφαρμόσουν πρακτικές και ενημερωμένες λύσεις στις προκλήσεις που θέτει η πανδημία COVID-19 (Spotlight, 2020 UNESCO, 2020). Ταυτόχρονα, οι γονείς δεν μπορούν να αναλάβουν το ρόλο των δασκάλων. Η δυνατότητα να υπάρχουν ευχάριστοι χώροι μελέτης που δεν θα αποσπούν την προσοχή των μαθητών, να ακολουθούν το πρόγραμμα όπως ορίζουν οι σχολικές δομές, να κάνουν καθορισμένα διαλείμματα, να μην διστάζουν να εκφράσουν ερωτήσεις ή προβληματισμούς στους δασκάλους, μπορεί να υποστηρίξει τη διαδικασία της εκπαίδευσης εξ αποστάσεως. (Reimers, et. al, 2020).
Σύμφωνα με την UNESCO, μόνο το 20% των χωρών παγκοσμίως ήταν εξοπλισμένες με ηλεκτρονικές συσκευές διδασκαλίας και προγράμματα πριν από το χτύπημα της πανδημίας. Προφανώς, τα σχολικά συστήματα δεν είχαν προετοιμαστεί ψηφιακά, αποκαλύπτοντας τη συνολική αδυναμία της ευρωπαϊκής ψηφιακής μάθησης. Στην πραγματικότητα, μια έρευνα που δημοσιεύτηκε από τον HundrEd, έναν μη κερδοσκοπικό οργανισμό που δραστηριοποιείται στην προώθηση της καινοτομίας στην εκπαίδευση, έδειξε ότι μόνο το 6% των ερωτηθέντων αξιολόγησε το εκπαιδευτικό τους σύστημα ως προετοιμασμένο για την πανδημία.
Στη Ρουμανία, μόνο το 63,4 % των εκπαιδευτικών έλαβε υποστήριξη από το ίδρυμά τους. Στην Ιρλανδία, η Ιρλανδική Εθνική Έρευνα Ψηφιακής Εμπειρίας έδειξε ότι το 70% των ακαδημαϊκών/καθηγητών ήταν εντελώς άπειροι στη διαδικτυακή διδασκαλία πριν από την κρίση. Αν και, σύμφωνα με την YouGov, μια εταιρεία ανάλυσης δεδομένων, το 87% των εκπαιδευτικών δήλωσε ότι έλαβε υποστήριξη από τα ιδρύματά τους.
Παρά τα σχετικά απροετοίμαστα εκπαιδευτικά συστήματα, ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες είχαν μεγαλύτερη εμπειρία στη διαδικτυακή μάθηση. Αυτές οι χώρες, η Εσθονία, η Φινλανδία, η Ισλανδία, η Λετονία, η Λιθουανία, η Σουηδία και η Νορβηγία αποφάσισαν να συγκεντρώσουν τα εργαλεία ψηφιακής εκπαίδευσης και να μοιραστούν τις βέλτιστες πρακτικές με άλλες χώρες.
Οι περισσότερες από τις εκθέσεις που ερευνήθηκαν στην Κύπρο αποκάλυψαν ότι υπήρχε/υπάρχει ένα χάσμα μεταξύ του τρόπου με τον οποίο οι δάσκαλοι και οι μαθητές αντιλαμβάνονται τις ψηφιακές τους δεξιότητες. «Η πλειονότητα των εκπαιδευτικών (61,8%) αισθάνεται καλά ή πολύ καλά προετοιμασμένοι να χρησιμοποιήσουν τις ΤΠΕ στη διδασκαλία (μέσος όρος ΕΕ: 37,5%) και μόνο το 10,8% αναφέρει έντονη ανάγκη για επαγγελματική εξέλιξη σε αυτόν τον τομέα (μέσος όρος ΕΕ: 18%)» ( ΟΟΣΑ, 2020).
Λίγο περισσότεροι από τους μισούς εκπαιδευτικούς που συμμετείχαν σε προγράμματα συνεχιζόμενης επαγγελματικής ανάπτυξης επικεντρώθηκαν στις δεξιότητες ΤΠΕ για διδασκαλία. Ωστόσο, δεδομένης της ταχέως μεταβαλλόμενης φύσης του τομέα των ΤΠΕ, είναι ανησυχητικό το γεγονός ότι αυτό το ποσοστό παρέμεινε αμετάβλητο από το 2013. Όσον αφορά τους μαθητές, το 19% των νέων ηλικίας 16-19 ετών πίστευαν ότι είχαν χαμηλές ψηφιακές δεξιότητες το 2019 – υψηλότερα από την ΕΕ μέσος όρος (15%) και ουσιαστικά αμετάβλητος από το 2015. Γενικές ψηφιακές δεξιότητες πάνω από το βασικό επίπεδο αναφέρονται από το 36% των μαθητών – σημαντική αύξηση 16 ποσοστιαίων μονάδων από το 2015, αλλά ακόμα πολύ κάτω από τον μέσο όρο της ΕΕ (57%)», σημειώνεται χαρακτηριστικά. Συγκεκριμένα, σημειώνεται: «Νέο Οι μορφές ψηφιακής μάθησης απαιτούν σύγχρονο εξοπλισμό στα σχολεία. Οι εκπαιδευτικοί πιστεύουν ότι τα σχολεία είναι καλά εξοπλισμένα με ψηφιακή υποδομή τόσο στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση (Βρασίδας, 2015) όσο και στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση (ΟΟΣΑ, 2020). Ωστόσο, σύμφωνα με συγκριτική μελέτη σε επίπεδο ΕΕ, το ποσοστό των σχολείων με υψηλό βαθμό παροχής ψηφιακού εξοπλισμού (φορητοί υπολογιστές, επιτραπέζιοι υπολογιστές, κάμερες, διαδραστικοί πίνακες) ανά μαθητή και ευρυζωνική σύνδεση υψηλής ταχύτητας είναι πολύ χαμηλό στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση (2% έναντι 35% κατά μέσο όρο στην ΕΕ) και στην κατώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση (0% έναντι 55%) και μέτρια στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση (55% έναντι 72%).
Προκλήσεις που αντιμετώπισε η εκπαιδευτική κοινότητα!
Η υγειονομική περίθαλψη και η πρόσβαση στην εκπαίδευση είναι βασικά ανθρώπινα δικαιώματα. Δικαιώματα που συνεχίζουν να αντιμετωπίζουν πολλαπλά εμπόδια στην εφαρμογή τους στον γενικό πληθυσμό. Δυστυχώς, και οι δύο απειλούνται πλέον περαιτέρω μετά το ξέσπασμα του Covid-19. Υπάρχουν πολλά στοιχεία που εμπλέκονται στη διανομή διδακτικού υλικού, την απόκτηση εμπειρίας και τη συμμετοχή των μαθητών, ώστε να μπορούν να συνεχίσουν να μαθαίνουν ως μέρος μιας κοινότητας (ISP International Schools Partnership, 2020). Η τεχνολογία (σύγχρονη ή ασύγχρονη) μπορεί να υποστηρίξει το έργο των εκπαιδευτικών αλλά σε καμία περίπτωση δεν τους αντικαταστήσει. Πολλοί εκπαιδευτικοί δεν είναι εξοικειωμένοι με τις αρχές και τις πρακτικές του ψηφιακού σχεδιασμού. Κάποιοι δουλεύουν διαισθητικά, κάποιοι δανείζονται έτοιμο υλικό. Κάποιοι στον μαθησιακό σχεδιασμό χρειάζονται υποστήριξη. Η εξωσχολική μάθηση είναι συχνά πιο αποτελεσματική (λόγω αλληλεπίδρασης με τον δάσκαλο ή με το υλικό). Τέλος, η αντίληψη ότι όλοι οι μαθητές έχουν ίση πρόσβαση σε διαδικτυακούς πόρους ή συσκευές είναι εσφαλμένη.
Κατακλείδα:
Η πιο σημαντική πρόκληση που έχουμε μπροστά μας είναι να δούμε την περιπέτεια της πανδημίας που βιώνουμε σήμερα στο εκπαιδευτικό μας σύστημα, όχι ως οδυνηρή παρένθεση αλλά ως μια απροσδόκητη ευκαιρία και πρόκληση για να σχεδιάσουμε τη μετάβαση σε ένα σχολείο εξ αποστάσεως ανοιχτό για όλους.
Η μελλοντική έρευνα θα πρέπει να επικεντρωθεί στους τρόπους με τους οποίους οι θεμελιώδεις παιδαγωγικές αρχές της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης μπορούν να βοηθήσουν στη δημιουργία ενός νέου διερευνητικού μαθησιακού περιβάλλοντος. και τη δημιουργικότητα σε περιβάλλον διαβίωσης και εξ αποστάσεως εκπαίδευσης.
Βιβλιογραφικές αναφορές:
- UNESCO Institute for Statistics data. https://en.unesco.org/covid19/educationresponse
- Education and Training Monitor, 2020, Teaching and learning in a digital age, European Commission
- ISP, (2020). A new normal approach to learning during the covid 19 outbreak https://www.internationalschoolspartnership.com/a-newnormal-isps-approach-to-learning-during-the-covid-19-outbreak/
- OECD, (2020) Supporting the continuation of teaching and learning during the COVID-19 Pandemic Annotated resources for online learning Retrieved from: http://www.oecd.org/education/Supporting-the-continuation-of-teaching-andlearning-during-the-COVID-19-pandemic.pdf
- DG CONNECT. (2019). 2nd Survey of Schools: ICT in Education. Retrieved from: https://ec.europa.eu/digital-single-market/en/news/2nd-survey-schools-ict-education
- Reimers, F., Schleicher, A., Saavedra, J. & Tuominen, S. (2020). Pandemic Annotated resources for online learning Retrieved from: http://www.oecd.org/education/Supporting-the-continuation-of-teaching-andlearning-during-the-COVID-19-pandemic.pdf